اکتشافات رها شدۀ بندر ساسانیِ خلیج فارس
انتشار : ۲۰ اردیبهشت , ۱۴۰۲
رییس انجمن علمی باستانشناسی ایران گفت: تمام یافته‌های بندر باستانی سیراف و نیز آنچه در گنجینه موزه ملی است، در این سال‌ها بدون مطالعه و بررسی رها شده‌اند و بعضاً جامعه پژوهشی از وجود آن‌ها مطلع نیست.
به گزارش ایسنا، محمد اسماعیل اسمعیلی جلودار که سرپرست کاوش بندر باستانی سیراف بوده است، به عنوان دبیر علمی همایش «میراث فرهنگی و هنری سیراف در پهنه خلیج‌فارس» که قرار است از سوی پژوهشکده هنر فرهنگستان هنر در بهار سال ۱۴۰۲ برگزار شود، درباره وضعیت بندر باستانی سیراف توضیح داد: کاوش‌های باستان شناسی سیراف قبل از انقلاب اسلامی ایران، مشترک توسط باستان‌شناسان ایرانی و انگلیسی انجام گرفته و آثار و اشیاء بدست آمده از آن به دو موزه اصلی انگلستان (موزه بریتانیا) و موزه ملی ایران منتقل شده‌اند. از سویی، پس از انقلاب در دو فصل، کاوش‌هایی در این منطقه انجام شده که به عنوان سرپرست هیأت باستانشناسی به کاوش در سیراف مشغول بوده‌ام. مجموع تمام آن یافته‌ها و نیز آنچه که در گنجینه موزه ملی است در این سال‌ها بدون مطالعه و بررسی رها شده‌اند و بعضاً جامعه پژوهشی از وجود آن‌ها مطلع نیست، به همین سبب پیشنهاد تهیه کتاب کاتالوگ این اشیاء به پژوهشکده هنر فرهنگستان داده شد و پس از مشورت با موزه ملی ایران و استقبال رییس کل این موزه، مقدمات انجام این مهم فراهم شد که امیدواریم پیش از زمان برگزاری همایش به انجام برسد.
به گفته این باستان‌شناس، آگاه نبودن برخی مسؤولان و ساکنان منطقه سیراف، که بیشتر غیربومی‌اند و برای کار در منطقه حضور دارند، نسبت به اهمیت سیراف، زمینه تخریب و نابودی کامل این منطقه را فراهم کرده است. اطلاع‌رسانی و آگاهی درست علمی و رسانه‌ای زمینه‌ساز حفاظت بیشتر این منطقه خواهد بود.
او ادامه داد: ظرفیت این بندر تاریخی بسیار شگفت‌انگیز است و با وجود بی‌مهری‌های متعدد به عرصه و حریم این بندر باستانی ایرانی که متأسفانه به نابودی سریع این منطقه منجر شده، همچنان دارای اهمیت است. این بندر نه‌تنها دارای آثار ملموس و در خور توجه، از جمله بناهای یادمانی و یافته‌های هنری است که از نگاه ملی حائز اهمیت است.
اسمعیلی جلودار افزود: سیراف مورد توجه پژوهشگران و متخصصان داخلی و خارجی علاقه‌مند به حوزه فرهنگ و تمدن ایرانی است و در حال حاضر متخصصان مختلف با رویکردهای بین‌رشته‌ای به‌صورت پروژه‌های مستقل با موضوع تخصصی سیراف و یا مرتبط با سیراف در حال پژوهش‌اند. برای متخصصان حوزه هنری مربوط به اواخر دوران ساسانی و نیز سده‌های نخستین اسلامی نیز سیراف بویژه در حوزه ارتباطات دریایی دارای اهمیت است و بدون توجه به این منطقه، موضوع ارتباطات هنری و فرهنگی خلیج‌فارس قابل خوانش و درک نخواهد بود.
دبیر علمی همایش «میراث فرهنگی و هنری سیراف در پهنه خلیج‌فارس» همچنین درباره پیشینه همایش‌هایی که که تاکنون برای این بندر تاریخی برگزار شده است، گفت: مهمترین همایشی که در حوزه سیراف برگزار شد مربوط به سال ۱۳۸۴ به همت بنیاد ایرانشناسی بود که از زمان برگزاری آن ۱۷ سال می‌گذرد. دیگر همایش‌های برگزار شده نیز مرتبط با خلیج فارس بوده که بخشی از آن به سیراف اختصاص داشته است. تفاوت اصلی این همایش شاید در نوع نگاه آن به موضوع سیراف است.
رییس انجمن علمی باستانشناسی ایران در ادامه گفت: میراث سیراف و تأثیر آن منحصر به موقعیت این بندر و خلیج فارس نیست، بلکه تأثیر این بندر را به وضوح در جهان باستان شاهدیم. بر این اساس در همایش کنونی بناست تا سیراف از جنبه‌های هنری، باستانشناسی، تاریخی، معماری، شهرسازی، هنرهای کاربردی، مدیریت و حفاظت از محوطه‌های باستانی و ... مورد بررسی قرار گیرد و تلاش خواهد شد تا بستری برای تبادل آخرین یافته‌های محققان داخلی و خارجی و زمینه‌ای برای پژوهش‌های جدید فراهم شود. در بُعد مدیریتی و اجتماعی نیز ضرورت توجه به سیراف تبیین شده تا برای حفظ این میراثِ پارسی اقدام جدی به انجام رسد.
او افزود: اصلی‌ترین هدف همایش «میراث فرهنگی و هنری سیراف در پهنه خلیج‌فارس»، ارائه آخرین دستاوردهای علمی پژوهشی محققان به جامعه علمی کشور و همچنین ارائه مستندات علمی مبنی‌بر نام پارسی آن منطقه با توجه به میراث فرهنگی سیراف در خلیج فارس است. علاوه‌بر این با برگزاری برنامه‌های این‌چنینی می‌توان توجه مدیران کلان فرهنگی کشور را به اهمیت سیراف جلب کرد تا از نابودی آثار این منطقه جلوگیری شود. از دیگر اهداف این همایش می‌توان به جلب توجه جامعه محلی به اهمیت سیراف و نقش آن در دریانوردی جهانی و نیز اهمیت اقتصادی این بندر در حوزه گردشگری فرهنگی و طبیعی اشاره کرد.
سرپرست کاوش بندر باستانی سیراف درباره پیشینه تاریخی این بندر بیان کرد: سیراف یکی از بنادر باستانی ایران در مرکز خلیج فارس است که طبق مدارک باستانشناسی، دست‌کم از دوران ساسانیان از لحاظ تجاری با بخش بزرگی از جهانِ باستان، شامل شرق افریقا، اقیانوس هند، دریای مکران، هندوستان، چین و حتی بصورت غیرمستقیم با کره و ژاپن در ارتباط بوده است.
او ادامه داد: ارتباط این بندر بویژه در صدر اسلام گسترش چشمگیری پیدا کرد که سوابق بیشتری از آن برای مطالعه محققان و پژوهشگران بویژه باستان‌شناسان در دسترس قرار دارد. بدون شک بازرگانی، رابطه مستقیمی با جنبه‌های مختلف زندگی انسان دارد و بر این اساس نتیجه این ارتباط را می‌توان در آثار هنری، معماری، شهرسازی و دیگر جنبه‌های آن مشاهده کرد. در واقع حجم سرمایه حاصل از این بازرگانی و حضور بازرگانان مختلف یا کالاهای آن‌ها در سیراف و پشتیبانی از هنرمندان، صنعتگران و معماران به نوعی شکوفایی هنر را با خود به همراه آورد. این آثار هنری را می توان در تولیدات سفالگران، فلزکاران، هنرمندان گچبری، خطاطان و کتیبه‌نویسان و در حوزه معماری، خانه‌های اعیانی، ملاحظه کرد. از سوی دیگر، کالاهای هنری وارادتی نیز خود زمینه‌هایی را برای رقابت بین هنرمندان ایرانی و غیرایرانی (پارسی و غیرپارسی) فراهم کرد و حاصل آن آثار ارزشمندی است که از سیراف در تمام اقصی نقاط دنیا برجای مانده است و برای پژوهشگران حوزه‌های مختلف اعم از باستان‌شناسان، پژوهشگران هنری، معماران، شهرسازان و دیگر حوزه ها این فرصت مهیاست تا روی این بخش از آثار پارسی مطالعه و تحقیق انجام دهند.
این باستان‌شناس به برخی آثار به‌جامانده در سیراف، از جمله معماری خانه‌های سیرافی، مساجد جامع و کوچک، سیستم انتقال آب، شهرسازی، سنگ‌های قبور تزئینی با خطوط مختلف کوفی، شامل کوفی مزهر، کوفی مورق، کوفی مشبک به همراه گونه‌های مختلف سفال منقوش ساده و سفال‌های لعابدار و نیز گچبری‌ها و شیشه‌های تزیینی و اشیاء فلزی و سنگی اشاره کرد و افزود: این آثار مغفول مانده‌اند و جا دارد علاوه بر باستان‌شناسان، پژوهشگران در حوزه‌های دیگر نیز توجه و مطالعات خود را بر آن‌ها متمرکز کنند.
اسمعیلی جلودار گفت: اهمیت سیراف سبب شد تا برگزاری همایش مورد توجه پژوهشکده هنر فرهنگستان هنر قرار گیرد و بنا شد این رویداد با همکاری انجمن علمی باستانشناسی ایران و دیگر نهادهای پژوهشی همچون موزه ملی ایران، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و دانشگاه‌های کشور برگزار شود.
شنگن با سفرهای بهار نارنج